قشم بزرگ ترین جزیرهی مسکونی ایران و یکی از زیباترین و با صفاترین مناطق گردشگری سرتاسر ناحیهی جنوب ایران به شمار میآید. این شهرستان از مهمترین مناطق استان هرمزگان بوده و دارای تاریخی طولانی است. سابقه حکومت درقشم به پیش از اسلام میرسد. امرای قشم با داشتن نیروی زمینی و دریایی حاکمیت خود را حفظ میکردهاند. چنانکه در کتب تاریخی آمده، توجه به قشم در دوره ایلخانی مغولها بالا میگیرد. با ورود پرتغالیها به خلیج فارس، قشم بهدست آنها میافتد و این استیلا تا قرن یازدهم هجری (دوره صفویان) ادامه مییابد. از این هر سه دوره بقایایی بهجامانده که امروزه جزو آثار دیدنی این منطقه محسوب میشوند. شهرستان قشم، با پهنه ای حدود 9/1609 کیلومتر مربع در جنوب استان هرمزگان، در شمال باختری تنگه استراتژیک هرمز، در 26 درجه و 45 دقیقه ی پهنای شمالی و 55 درجه و 47 دقیقهی درازای خاوری نسبت به نیم روز گرینویچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دریا 6 متر است. صادرات شهرستان قشم گونه های ماهی ومیگو، صنایع دستی، قایق، لنج و خاک سرخ است. از آنجایی که صید آبزیان در این شهرستان از جایگاه خوبی برخورداربوده وبیشتر مردم این شهرستان ماهی گیر و کارگر معدن خاک سرخ هستند، ماهی، میگو و خاک سرخ مهمترین صادرات منطقه را تشکیل میدهند. از مهمترین صنایع دستی مردم شهرستان قشم می توان به لنج سازی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، شک دوزی، سوند و حصیربافی، توربافی، گرگور سازی اشاره کرد. بهجرات می توان گفت که لنج سازی قدیمی ترین صنعت سازمان یافته و منظم سواحل جزایر جنوبی ایران است شاید بتوان با احتیاط گفت که عمر این حرفه و صنعت بومی با تاریخ دریانوردی و بازرگانی ایرانیان قدیم درهم آمیخته است. در حال حاضر بیشترلنج های ساخته شده در جزیره قشم چه از نظر حجم و اندازه و چه نوع شناور به وسیله استادان محلی طراحی و پرداخته میشود. یادگیری و آموزش فن جلافی (نجار لنج) بهطور تجربی است و پسران از پدرانشان به ارث برده اند. این صنعت یک صنعت کاملا مردانه است و زنان در آن دخالتی ندارند. گلابتون دوزی که یکی از حرفه های سنتی و بومی سواحل و جزایر است به هنری اطلاق می شودکه طی آن دوخت طرحهای زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی گلابتون و جهت تزیین و زیبایی لباسهای زنانه و بیشتر بروی روسری و شلوار محلی به کار می رود. طرح اصلی از لباسهای زنانه هند و بنگال گرفته شده است و بیشتر مصرف محلی دارد اما در حال حاضر بهخاطر دارا بودن پوشش و راحتی در استفاده از آن کم و بیش مورد توجه زنان سایر شهرها نیز قرار گرفته است. ابزار کار گلابتون را قلاب، مواد، کپیه وچهارپایه (هاون چوبی) تشکیل میدهند. خوس دوزی نیز یکیدیگر صنایع دستی این ناحیه است و به عبور نواری نقرهای با پهنای متفاوت از لابهلای پارچه های توری، با طرحهای دلخواه اطلاق میشود. در خوس نوار نقره ای را بیش تر بر روی روسری که در اصطلاح محلی «جلویل فوسی» نام دارد به کار می برند. شک دوزی بافی نیز نواری است که به وسیله نخهای طلایی و نقره ای فلزی بافته میشود. وسایل کار شامل یک هاون چوبی و چند قرقره است که بیشتر برای لبه پیراهن و آستین و دور یقه لباس زنانه مورد استفاده قرار می گیرد. سوند و حصیربافی نیز از مهمترین صنایع دستی مردمان این ناحیه و سرتاسر ناحیه جنوب ایران است. برای ساختن سوند از شاخه برگدار درخت خرما استفاده میشود شاخه برگ دار را با طنابهاییکه از برگ درخت خرما بافته شده است بههم متصل کرده و جهت پوشش خانه های مسکونی مورد استفاده قرار می دهند. حصیر نیز از برگ درخت خرما تهیه میشود اما در بعضی از آبادیهای ساحلی جهت حصیربافی استفاده میشود. حصیرهای بافته شده بیشتر جهت فرش زیرپا، پوشش سقف خانه و لوازم خانگی مورد استفاده قرار می گیرد در گذشته نه چندان دور محصولات ساخته شده از برگ نخیلات یکی از اقلام صادراتی اهالی جنوب، شیخ نشینان بوده است اما در حال حاضر تولید آن بسیار پایینبوده و بیشتر جنبه مصرفی دارد. توربافی نیز از دیگر صنایع دستی رایج در این منطقه است. اهالی جزیره بهخصوصآنها که از طریق دریا و ماهیگیری امرار معاش می کنند؛ مهارت خاصی در بافتن و وصله کردن تور دارند. در گذشته که حجم صید و تعداد صیادان کمتر از حالا بوده است تمامی تور مورد احتیاج جهت صید توسط خود صیادان و اهالی جزیره بافته میشده است که نخ نایلونی مورد نیاز را از کشورهای عربی وارد می کردند. در حال حاضر بخش عمده اش از تور مورد نیاز صیادان توسط عملیات تامین میشود اما هنوز در آبادیهای قشم، سوزا، رمچاه و هلر تور بافی متداول است و کم و بیش می توانند جوابگوی نیاز مصرف خانوار صیاد باشد. گرگورسازی از دیگر صنایع دستی مردمان جزیرهی قشم به شمار میآید. گرگور تلههای سیمی و نیمدایره شکلی است که بهعنوان وسیله اصلی صیدماهیان کفزی از آنها استفاده میشود و گرگورسازی در حال حاضر به خاطر کمبود و گرانی سیم مخصوص آن که وارداتی است رونق گذشته را ندارد اما در صورت تهیه و تامین سیم آن در آبادیهای صیادی جزیره قشم ساختن گرگور کم و بیش رواج دارد. کوزه گری، گلدوزی، برودوزی نیز از دیگر صنایع دستی شهرستان قشم به شمار میآیند. از نظر کشاورزی، به ویژه باغداری، شهرستان قشم جایگاهی در حد خودکفایی دارد و از مکان های زیر کشت آن می توان رمکان، توریان، کوشه، کاروان، دیرستان را نام برد. از نظر صنعت و معدن نیز این شهرستان غنی است و از لحاظ جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی دارای جایگاه ویژهای در استان هرمزگان بوده و اهمیت بسیار زیادی دارد. سواحلزیبا و رویایی خلیجفارس، جنگلهای حرا، غار خوربس، کیش کوه) نمکدان)در35 کیلومتری خاور باسعیدو، کوه های اسب رستم و کلاه رستم در حدود 5 کیلومتری جنوب خاوری قشم، دره هشتاد گزی در جنوب باخترقشم و دره سیاه کوه در جنوب خاورقشم برخی از جاذبههای طبیعی شهرستان قشم را تشکیل میدهند. این در حالی است که ده ها اثر تاریخی و باستانی در این ناحیه وجود دارد و نیز بازارهای متعدد خرید از سنتی تا مدرن در این شهرستان به بازدیدکنندگان خدمات ارائه میکنند. مکان های دیدنی و تاریخی
سواحل زیبا و رویایی خلیج فارس، جنگلهای حرا، غار خوربس، کیش کوه) نمکدان)در35 کیلومتری خاور باسعیدو، کوه های اسب رستم و کلاه رستم در حدود 5 کیلومتری جنوب خاوری قشم، دره هشتاد گزی در جنوب باخترقشم و دره سیاه کوه در جنوب خاورقشم برخی از جاذبههای طبیعی شهرستان قشم را تشکیل میدهند. شهرستان قشم به خاطر داشتن اهمیت در طول تاریخ دارای اماکن و بناهای متعدد تاریخی نیز بوده که برخی از مهمترین آنها عبارتند از: آب انبارهای لافت از روزگار ماد و هخامنشی : شهر قشم در کناره شمال خاوری روستای لافت آرامگاه شیخ شاه شهید : جزیره قشم بر بالای تپه باستانی خربس آرامگاه و زیارتگاه شیخ شاه عمر : جزیره قشم بر بالای تپه ای، در کرانه سوزا. آرامگاه و زیارتگاه سید حسن بن سید منصور: جزیره قشم در لافت اسکله باسعیدو از دوران ساسانی در 144 کیلومتری شهر قشم اسکله لافت از دوران ساسانی : در گوشه شمال جزیره قشم و در کنار خور لافت برج تیرانداز: شهر و جزیره هرمز قشم برج ناقوس : شهر و جزیره هرمز قشم برکه مرمت شده شهر باستانی خوربس : جزیره قشم بنای حاکمان جزیره : در شمال باختری زمین های کرانه ای شهرهرمز تکیه و مسجد ویران باسعیدو : جزیره قشم چاه ترنبک : شهر و جزیره هرمز قشم خانه زعفرانی : شهر و جزیره هرمز قشم خرابه های خوربس از دوران ساسانی : در15 کیلومتری جنوب باختری قشم و در کناره خلیج فارس خرابه های دژ پرتغالی ها : شهر و جزیره هرمز قشم خرابه های مکتب خانه (3 بنای چهارطاقی) : شهر و جزیره هرمز قشم دخمه خربس از دوران اشکانی : شهر قشم دژ پرتغالی ها : جزیره هرمز زیارت خضر و الیاس: شهر و جزیره هرمز قشم زیارتگاه بیبی مریمدر میان گورستان کهنه : جزیره قشم ساختمان شیخ عبدالرحمان (قلعه نادری) : در قشم سد ساسانی تل بالا، از دوران پیش از اسلام : در 3 کیلومتری باختر قشم در مسیر راه قشم، درگاهان سد دم از دوران ساسانی : شهر قشم هم چنین انواع بازارهای سنتی و جدید در این شهرستان اقدام به ارائه کالاهای مرغوب با قیمت های مناسب برای جهانگردان می کنند که در سال های اخیر این وجهه از قشم نیز بسیار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است.
صنایع و معادن
شهرستان قشم از لحاظ صنایع نیز دارای تواناییهایی است که از مهمترین صنایع این شهرستان می توان لنج سازی، قایق فایبرگلاس، شیلات، پارچه بافی و صنعت پالایش نفت و گاز کورزین را نام برد. مرا کز اولیه ساخت لنج در جزیره قشم لافت،گوران، و دولاب هستند. این آبادیها با داشتن خورهای طبیعی امروزه نیز از مراکز بزرگ تولید و ساخت لنج های سنتی هستند. در حال حاضر بیش تر لنج ها در شهر قشم، کولقان، درگهان، رمچاه، سوزا لافت، دولاب، و گوران ساخته می شوند. پالایشگاه گازگورزین قشم، که از پنج حلقه چاه تغذیه می کند، پس از پالایش، به وسیله لوله های 12 اینچی از لافت کهنه به بندر پل و پس از 70 کیلومتر به نیروگاه بندرعباس می رسد تا انرژی گازی را به الکتریسیته تبدیل کند. توان پالایش و حمل گاز طبیعی به نیروگاه حرارتی بندرعباس در صورت امکان مصرف روزانه یکصد میلیون فوت مکعب است. از معادن شهرستان قشم می توان معدن نمک، منابع گاز قشم، معدن سنگ لاشه، شن و ماسه و معدن خاک سرخ در شهر هرمز را نام برد. کوه نمکدان در 85 کیلومتری شهر قشم قرار دارد. این منابع به کونه تپه های گنبدی شکل و به قطر 7 کیلومتری و بلندی 237 متر از سطح دریا قرار گرفته اند و انبارهای آن 420 هزار تن برآورده شده است. در حال حاضر از معدن نمکدان، سه گونه نمک آبی (پایو)، کوهی، بلور (ترکه) بهره برداری می شود. به دنبال اجرای پروژه هایی مانند صنایع فولاد، مس سرچشمه و نیروگاه حرارتی توانیر، بهره برداری از گاز گورزین جزیره قشم آغاز شد و منابع گاز سلخ جزیره به دلیل نامرغوب بودن (ترش) مورد استفاده قرار نگرفت. شرکت ملی نفت ایران از چندین سال پیش اقدام به کاوش، حفاری در جزیره قشم کرده و در همه کاوش ها به منابع گاز طبیعی دست یافته است.
کشاورزی و دام داری
از نظر کشاورزی، به ویژه باغداری، شهرستان قشم جایگاهی در حد خودکفایی دارد و از مکان های زیر کشت آن می توان رمکان، توریان، کوشه، کاروان، دیرستان را نام برد. فرآورده های کشاورزی این شهرستان مانند گندم، جو، ترهبار به اندازه نیاز محلی تولید شده و فرآورده های باغی شامل خرما و مرکبات (لیموترش و پرتقال) علاوه بر نیاز محلی، صادر نیز می شوند. بیش تر فرآورده های جزیره قشم در دشت توریان به عمل می آید و آب کشاورزی آن، به وسیله 300 حلقه چاه نیمه ژرف و یک سد خاکی تأمین می شود. علاوه بر آن، 5 سد خاکی در این شهرستان بنا شده است. دامداری به ویژه پرورش بز، گوسفند، گاو، گوساله و شتر در این شهرستان رواج دارد، که از میان آن ها بز تالی (جزیره ای و پاکستانی) اهمیت ویژه ای داشته، به طوری که پرورش بز تالی جزیره ای به دلیل دارا بودن پاره ای ویژگی از رونق زیادی برخوردار می باشد.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان قشم، با پهنه ای حدود 9/1609 کیلومتر مربع در جنوب استان هرمزگان، در شمال باختری تنگه استراتژیک هرمز، در 26 درجه و 45 دقیقه ی پهنای شمال و 55 درجه و 47 دقیقهی درازای خاوری نسبت به نیم روز گرینویچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دریا 6 متر است. درازای جزیره 112 کیلومتر و پهنای آن، 11 تا 33 کیلومتر است. شهرستان قشم جزو نواحی گرم ومرطوب بوده و رطوبت هوا در آن بالا است. در این ناحیه تنها دو فصل وجود دارد. فصل طولانی گرم و مرطوب که از اواخر اسفند آغاز شده و تا اواخر آبان ادامه دارد. دو فصل کوتاه و معتدل دیگر، که بیشتر بارندگیهای شهرستان، در این فصل ها صورت می گیرد. درجه حرارت هوا در تابستان 35 تا 46 و در زمستان 15 تا 25 درجه سانتی گراد در نوسان است. اندازه بارندگی قشم، در بخش بندی آب و هوایی، قسمتی از منطقه گرمسیری ایران می باشد و چهره رویشی آن، جزو جنگل های نیمه حارهای یا شبه حارهای به شمار می رود. این ناحیه به دلیل فرسایش بادی و آبی، شنی بودن ژرفای اندک خاک رویشی و دیگر عامل های محدود کننده چون اندازه بارندگی، آب و هوای گرمسیری و … از نگاه پوشش گیاهی، فقیرمی باشد. جزیره قشم را کوهستان های آهکی با بریدگی های بیش تر تند و پابرجا فرا گرفته اندکه از کرانه جزیره فاصله های گوناگونی دارند، بعضی به کرانه چسبیده و برخی دیگر تا چند کیلومتر از آن فاصله دارند. بلندترین نقطه این کوهستان، در 35 کیلومتری خاور باسعیدو و به نام «کیش کوه» حدود 350 متر بلندی دارد و از نمک تشکیل یافته است. به همین جهت مردم آن را«نمکدان» نامیده اند. جمعیت شهرستان بندرقشم، در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 هـ . ش، 72981 نفر، شامل 37346 نفر مرد و 35635 نفر زن بوده است. مردم محلی قشم ایرانی الاصل بوده و شماری هم عرب نژاد در این شهر به سرمی برند. مردم این شهرستان مسلمان پیرو مذهب سنی شافعی و شیعه جعفری بوده و به زبان فارسی و گویش شیرین بندری و عربی سخن می گویند. قشمی ها متدین، سخت کوش، پاک اندیش، و میهمان نوازند. مردم قشم مانند زبان های هند واروپایی نام پسران و دختران خود را از نام اشیاء، درختان و جانوران انتخاب می کنند. («آهن» و«کهور» برای پسران و«لیتک» که گونه ای نام است برای دختران) فاصله هوایی شهر قشم تا تهران 1074 کیلومتر و فاصله دریایی آن تا خرمشهر 570، تا بندر امام خمینی 550، تا کویت 540، تا بندر گناوه 450، تا جزیره کیش 165، تا جزیره سوری 120، تا جزیره بوموسی 100، تا بندر لنگه 120، تا شارجه 120، تا بندرعباس 11، تا بندر جاسک 125، تا بندر چابهار 295، تا عمان 245 مایل است. از شهر و بندر قشم که در گوشه خاوری جزیره قرار گرفته، راه آسفالته ای به درازای 124 کیلومتر به سوی باختر تا بندر باسعیدو که در گوشه باختری جزیره قرار دارد، کشیده شده است. از طریق همین راه، مرکز شهرستان به نواحی و آبادیهای مهم جزیره مانند سوزا، ( 30 کیلومتر )، درگهان ( 20 کیلومتر ) و لافت (56کیلومتر ) می پیوندد.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
جزیره قشم، در گذر زمان به نام های آرا راکتا، آاراکتا، کاون، ابرکاون، برکمان، ابرکافان، بنی کاوان، ابن کاوان، کیش، قیس، طویله(دراز)، لافت، لار، باسعید(باسعدو )، کسم، کشم، جاسک، خاسک، قاسمی، جسم و قشم سرشناس بوده است و ایرانیان پیش از اسلام، این شهر و جزیره را «برخت» و «ابرکاوان» می خوانده اند. این جزیره به دلیل دراز بودن، از سوی عرب ها، به طویل ( طویله، دراز)، نام گذاری شد. نام گذاری آن به یافت یا لافت نیز، به دلیل وجود آبادی لافت، که از بزرگترین روستاهای قشم است، می باشد. عرب ها شهر و جزیره قشم را بیش تر با( ک) فارسی نوشته اند و همچنین فارسی زبانان و ساکنان محلی لارستان نیز( ک) را جایگزین (ق) کرده و قشم را به گونه فارسی آن «کشم» گویند. یکی از نام های پیشین شهر و جزیره قشم «لار» بوده است، زیرا روزگاری بخش بزرگی از کرانه ها، بندرها وجزیره های خلیج فارس، زیر نظر حکمرانان لارستان اداره می شد، و به این بندرها و جزیره ها لار می گفتند و نام های جزیره لارک و لارستان نیز از این نام، ریشه گرفته اند. در گذشته جزیره قشم را به دلیل مرکز توانایی و حاکم نشین آن، نام گذاری کرده بودند. روزگاری که باسعیدو(باسعدو)، مرکز حکومت بوده جزیره قشم را «باسعیدو» نامیده بودند. شهر و جزیره قشم پیش از اسلام، از هزاره 3 پ . م و به گفته ای از هزاره 8 پ . م به بعد در قلمرو ایلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بوده است. با برافتادن دولت ساسانی، قشم که از پایگاهای دریایی، بازرگانی و نظامی ساسانیان بود، به دست مسلمانان افتاد ومردم شهر و جزیره قشم خانه های خود را رها نموده و به نواحی آرام تری کوچ کردند. این وضع تا دوران حکومت خاندان های ایرانی ادامه داشت تا این که در سده های 3 و 4 هـ . ق، قشم بار دیگر پیشرفت کرد وبه دلیل وجود آب شیرین در مرکز جزیره، گروههای تازه ای به کار کشت پرداختند. از اواخر سده 7 هـ . ق شهر و بندر قشم بار دیگر پایگاه خوبی برای بازرگانان حوزه خلیج فارس گردید. اما ناآرام بودن ایران (سده 8 تا 10 هـ . ق) میدان را برای تاخت و تاز عرب های قاسمی باز گذاشت و مردم قشم سال ها در رنج بودند. حکومت صفوی، با پایان بخشیدن به این اوضاع، کارهای عمرانی بسیاری را انجام دادند. متأسفانه در این دوران به دلیل دخالت های استعمارگران اروپایی و گرفتاری های ایران با کشورهای عثمانی، شهر و جزیره قشم به دست پرتغالی ها افتاد. اما به کوشش شاه عباس بزرگ صفوی دست پرتغالی ها برای همیشه از پهنه دریای پارس و قشم کوتاه شد. باوجود فراز و نشیب های زیادی که شهر و جزیره قشم در350 سال بعد داشت، این جزیره از نواحی ویژه و مورد توجه دولت است و برنامه های عمرانی و اقتصادی بزرگی که در دست انجام است، دگرگونی های شگرفی را در جایگاه مردم قشم از نظر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی به وجود خواهد آورد.
....
چهارشنبه 17 فروردینماه سال 1390 ساعت 11:05 ق.ظ